شیشه گری

هنر شیشه گری

شیشه گری

اگر قدیمی ترین صنایع دستی را به صف کنیم مطمئنا شیشه گری جز رتبه های نخست خواهد بود؛ با حدود 5 هزار سال سابقه! بنا بر شواهد شیشه گری دستی یا فوتی اولین بار در مصر باستان انجام شده است. اما بقایایی از یک گردنبند شیشه ای در شمال غربی کشور نشان از آن دارد که ایرانیان نیز پیش از 2200 سال پیش از میلاد به تولید و ساخت شیشه اشتغال داشته اند. شیشه گری هنر شکل دهی به خمیر شیشه یا سیلیس است.

تاریخچه شیشه گری در ایران

همانگونه که اشاره کردیم شیشه گری در ایران سابقه ای حدود 5 هزار ساله دارد. تا سده اول پیش از میلاد از شیشه به شکل توده ای بیشتر استفاده می شد. مثلا مهره های تزیینی و امثالهم. اما از زمان اشکانیان و ساسانیان دو روش فوتی و فوتی قالبی در شیشه رواج یافت. اما اوج شکوفایی آن و به وجود آمدن روش های جدید در تولید ظروف و اشیای شیشه ای مربوط به دوران سلجوقیان است. در این دوران از قالب های گوناگون، نقوش برجسته و فرورفته، حک کردن و تراشیدن برای مزین کردن شیشه ها استفاده می کردند.

ماده اولیه شیشه

همانگونه که اشارهبا اینکه در چند سال اخیر راه های مختلفی برای تهیه ی شیشه به وجود آمده اما در 90 درصد مواقع مانند چند هزار سال پیش از آهک ، سیلیس و کربنات سدیم برای تهیه شیشه استفاده می شود. خمیر شیشه در کوره های ویژه این کار در دمای 1200 تا 1700 درجه سلسیوس به دست می آید که پس از آن یا قالب گیری می شود و یا با روش سنتی شکل دهی خواهد شد.

شیشه گری سنتی

شیشه گری سنتی از هنر های سنتی زنده است و هم اکنون در کارگاه های شیشه گری بسیار ی در داخل د خارج از کشور انجام می شود. در این روش مواد اولیه را در کوره با دمای 1200 تا 1800 درجه ذوب می کنند و سپس به وسیله بوری یا میله دم ( لوله ای تو خالی از جنس فولادی به طول 100 تا 120 سانتیمتر با قطر 1.5 تا 2 سانتیمتر ) ماده مذاب شیشه را بر می دارند و به کمک دمیدن در میله بوری و قالب به آن فرم می دهند. شیشه گری سنتی به روش های فوتی، فوتی قالبی و پرسی انجام می شود

– فوتی

در این روش ماده مذاب را با بوری از کوره بر می دارند و استاد کار شروع به چرخاندن
میله می کند (برای تعادل در مقدار ماده مذاب) سپس شروع به ورز دادن و به اصطلاح
مرمری کردن می رسد. دوباره ماده مذاب سر میله را به سمت کوره می گیرد تا گرم شود و
سپس با دمیدن در آن حبابی در ماده مذاب ایجاد شده . بعد از آن استاد کار با چرخاندن
و دمیدن و به کمک ابزار به آن شکل می دهد.

• فوتی قالبی
  
  در روش فوتی قالبی همانطور که از اسم آن مشخص است از دو روش فوتی و قالب برای شکل
  دهی استفاده می کنند. استاد کار ماده ذوب شده را با میله بوری بر می دارد و در آن
  می دمد و سپس آن را در قالب می گذارد و سپس بار دیگر در آن می دمد تا خمیر شکل قالب
  را به خود بگیرد.
• پرسی
  
  در روش پرسی ماده مذاب را با میله بر می دارند و به سرعت در قالب می ریزد و آن را
  از میله جدا می کنندو در این روش قالب به سرعت بسته شده و با فشار هوای داخل آن به
  شیشه شکل می دهد. سپس شیشه شکل داده شده را در گرمخانه برای سرد شدن تدریجی قرار می
  دهند.

رنگ های شیشه

حتما شیشه ها و بطری ها و ظروف شیشه ای سنتی زیادی در ویترین فروشگاه های صنایع دستی دیده اید. اما چیزی که بیش از هر چیز توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند رنگ های زنده و متنوع شیشه ها است. در شیشه گری از رنگ های معدنی برای رنگی کردن شیشه ها استفاده می شود. به طور مثال

– اکسید آهن: رنگ سبز
– اکسید کبالت: رنگ آبی کبود
– اکسید مس و کرومات: رنگ آبی زنگاری
– اکسید مس یک ظرفیتی یا سلنیوم: رنگ قرمز
– بی اکسید منگنز و کبالت: رنگ بنفش
– ….
این اکسيد ها به اندازه مورد نیاز با خرده شیشه يا سيليس مخلوط می شوند و سپس برای ذوب شدن به مدت 8 ساعت در کوره با دمای 1050 تا 1200 درجه قرار می گیرند.

شیشه گری در حال حاضر

در حال حاضر چندین کارگاه شیشه‌ گری در تهران و برخی شهرهای دیگر مثل اصفهان، میمند فارس، قمصر کاشان و… مشغول به فعالیت هستند. اما برخی هنرمندان و استادکاران این هنر از رو به فراموشی رفتن این هنر می گویند و یاد آور می شوند که بیشتر کارگاه ها از روش های صنعتی در تولید شیشه استفاده می نمایند. .