بافته های داری و دستگاهی
صنایع دستی بافتنی و نساجی سنتی ایران تنوع بسیار بالایی دارد . بافته های داری و دستگاهی را می توان از چندین جهت بررسی و طبقه بندی کرد؛ اما ما در این مقاله قصد داری بافته های داری و دستگاهی را به توجه به نوع دستگاه یا دار بافندگی آن ها طبقه بندی و شناسایی کنیم.
بافته های داری
یکی از قدیمی ترین شیوه های بافت استفاده از دار است که معمولا چوبی یا در چند سال اخیر فلزی هستند. دار های بافت قالی و گلیم به دو نوع افقی و ایستاده تقسیم می شوند.
– دار های افقی
این نوع دار ها از نمونه های اولیه دار های بافت هستند و از دار های ایستاده قدیمی تر می باشند. این دار ها به صورت افقی با فاصله 30 تا 35 سانتی روی زمین قرار می گیرند. یکی از معایب این نوع دار ها اشغال زیاد فضا است. از این مدل دار هنوز در میان عشایر استفاده می شود.
– دارهای ایستاده:
این نوع دار های مدل پیشرفته تری از دار های افقی هستند و از چهار چوب تشکیل شده است. از بزرگ ترین مزین های آن اشغال فضای بسیار کمتری نسبت به دار های افقی است.
• بافته های داری:
بافته های داری به دو دسته تار و پودی ( مثل گلیم ) و تار و پود و گره (مثل قالی و گبه ) تقسیم می شوند. گلیم، گبه و قالی هر سه از دست بافته هایی هستند که هنرمند به کمک دار آن ها را می بافد.
– گلیم
در میان بافته های داری و دستگاهی گلیم بافته ای داری است که بیشتر با کمک دار های افقی بافته می شود. گلیم نوعی بافت بدون پرز است که از تار و پود تشکیل شده است و مانند قالی گره و پرز بلند ندارد. جنس اصلی آن پشم بز یا گوسفند است. گفتنی است گلیم خود انواع زیادی دارد که بهتر است برای آشنایی بیشتر این مقاله را مطالعه فرمایید.
– گبه
گبه فرشی است با پرز های بلند که صنعت گران این عرصه آن را جدا از قالی می دانند. و دلیل آن را نوع بافت و گره های شل که نتیجه ی آن بلند شدن پرز ها است، بیان می کنند. کلمه گبه ایرانی است و برخی می گویند به معنی خام و زمخت می باشد. گبه یا قالیچه خرسک را فرشی می دانند که توسط افراد ناشی بافته می شود زیرا طرح های آن ساده و معمولا بدون نقشه بافته می شود
– قالی:
قالیبافی هنر بافت فرش پرز دار بر روی دار عمودی یا در مواردی افقی به وسیله پشم و ابریشم است. مشخصه ای که این دست بافته را نسبت به بقیه گستردنی ها متمایز می¬کند گره دار بودن و پرز های بلند آن است و بر خلاف گبه با کمک نقشه ی از پیش طراحی شده بافته می شود.
• بافته های دستگاهی:
نساجی سنتی طیف گسترده ای از بافته هایی است که با دستگاه های دو وردی ، چهاروردی (ورد ها در دستگاه های بافندگی نقش جداسازی تارها را بر عهده دارند و در ایجاد طرح و نقشه نقش عمده ای دارند) ، ژاکارد دستی و دستگاه نقشه بندی بافته می شدند و هنوز هم در برخی کارگاه های قدیمی نساجی بافته می شوند. بافته های دستگاهی تار و پودی هستند و با توجه به ضخامت یا زیر انداز هستند مثل جاجیم و زیلو و یا پارچه هستند مثل ترمه، شمد، کرباس، دارایی و …
– جاجیم:
از صنایع دستی اصیل و روستایی ایران و ترکیه جاجیم بافی است. جاجیم فرشینه ای است پشمی و گاهی پنبه ای یا حتی در موارد تزئینی ابریشمی که از نخ های رنگین بافته می شود. از مهم ترین مشخصه های جاجیم فرم راه راه آن است. جنس اصلی این فرشینه پشم و کرک است که با دستگاه نساجی افقی بافته می شود. کارگاه بافت جاجیم مانند بسیاری از گلیم ها افقی و بر روی زمین است. در این کارگاه بافنده بر زمین می نشید و بعد از آماده کردن نخ های رنگین از جنس پشم، کرک و یا پنبه، چله کشی می کند. چله همان تار است که در “جاجیم ¬بافت” به رنگ های مختلف است
– زیلو:
زیلو ها بافته هایی از جنس نخ پنه هستند و استاد کار زیلو باف معمولا نقوش آن را که بیشتر نقوش هندسی هستند، به صورت ذهنی بر دار زیلو بافی پیاده می کند. رنگ هایی که در زیلو بافی به کار می روند به 3 رنگ محدود می شوند آبی، سبز و آبی گلی.
– پارچه های دست بافت:
در گذشته تمامی پارچه های مورد نیاز افراد با دستگاه های دستی و ساده بافته می شد؛ کرباس و مخمل زربفت هم فرقی نداشت همه به کمک دستگاه های ساده نساجی بافته می شدند. این پارچه ها یا فاخر و مناسب اشراف بود و یا ساده و مورد استفاده مردم.
پارچه های فاخر : زربفت، مخمل، مخمل نقش برجسته، ترمه، دارایی بافی، ابریشم دوزی و …
پارچه های ساده : عبا، برک، کرباس، متقال، ارمک بافی، شمد، شعربافی، احرامی، چادر شب بافی، رو فرشی و پرده ای.
در پایین نموداری تهیه شده تا در نیم نگاهی به بافته های داری و دستگاهی و دستی ایران آشنا شویم.
