انواع صنایع دستی در ایران صنایع دستی کلوت، میناکاری، قلمزنی دسته‌بندی نشده

انواع صنایع دستی در ایران

خوشبختانه صنایع دستی ایران در جهان شناخته شده است و تقریبا تمام دنیا با گلیم و فرش ایران آشنا هستند و برخی از این صنایع از سودآور ترین صادرات غیرنفتی ما به شمار می روند. صنایع دستی ایران و هنر های مردم این سرزمین با توجه به تنوع جغرافیایی و فرهنگی ایران ، انواع گوناگونی از لحاظ مواد اولیه و ابزار ساخت دارند.

با شناخت و حمایت از صنایع دستی ایران می توانیم این میراث فرهنگی با ارزش را زنده نگه داریم و به فرزندان خود بسپاریم. حتما تا کنون با بسیاری از صنایع دستی کشورمان آشنا شده اید اما ما در این نوشته قصد داریم تا با هنر های زیبای کشورمان به تفکیک جنسیت و مواد اولیه بیشتر آشنا شویم تا بدانیم چه مواد اولیه ای بیشتر در تولید هنر های دستی کاربرد دارد. .”

طبقه بندی صنایع دستی بر اساس مواد اولیه و شاخه اصلی

انواع صنایع دستی بر اساس مواد اولیه و شاخه اصلی

صنایع دستی فلزی

خوشبختانه انواع صنایع دستی ایران در جهان شناخته شده است و تقریبا تمام دنیا با گلیم و فرش ایران آشنا هستند و برخی از این صنایع از سودآور ترین صادرات غیرنفتی ما به شمار می روند. صنایع دستی ایران و هنر های مردم این سرزمین با توجه به تنوع جغرافیایی و فرهنگی ایران ، انواع گوناگونی از لحاظ مواد اولیه و ابزار ساخت دارند.

با شناخت و حمایت از انواع صنایع دستی می توانیم این میراث فرهنگی با ارزش را زنده نگه داریم و به فرزندان خود بسپاریم. حتما تا کنون با بسیاری از صنایع دستی کشورمان آشنا شده اید اما ما در این نوشته قصد داریم تا با هنر های زیبای کشورمان به تفکیک جنسیت و مواد اولیه بیشتر آشنا شویم تا بدانیم چه مواد اولیه ای بیشتر در تولید هنر های دستی کاربرد دارد.

– مسگری

استفاده از مس در ساخت ظروف و ادوات جنگی مثل چاقو به بیش از 1000 سال می رسد حتی برخی زنجان را مهد ساخت سلاح های جنگی در زمان هخامنشیان می شناسند. امروز نیز ظروف مسی زنجان طرفداران زیادی دارد و با مدرن شدن طرح ها این هنر ابزار امرار معاش خانواده های زیادی به طور مستقیم و غیر مستقیم می باشد. می توانید با لمس این لینک بیشتر با صنایع دستی زنجان آشنا شوید.

– قفل چالشتری

چالِش تُر یکی از ناحیه های شهرکرد در استان چهار محال و بختیاری است. این شهر دارای فرهنگ و تاریخی غنی می باشد. صنایع دستی ویژه خود را دارد که معروف ترین آن که دارای ثبت جهانی است قفل چالشتری است. این قفل را از آهن، مس، طلا و برنج می سازند. در این مقاله می توانید بیشتر با این قفل و انواع صنایع دستی چالشتر آشنا شوید.

– میناکاری

هنر نقاشی و لعاب کاری بر فلز مس، طلا یا نقره. این هنر سابقه ای بیش از پنج هزار ساله دارد و در حاضر، اصفهان مهد این هنر می باشد. میناکاری از انواع صنایع دستی فلزی است که سابقه ای بالغ بر سه هزار دارد

– قلمزنی

هنر کار با فلز، یا هنر ایجاد نقوش بر روی فلز را قلمزنی می گویند. ایجاد نقوش یا می تواند با استفاده از قلم و چکش باشد و یا برش دادن بخش هایی از ورقه فلزی برای ایجاد نقش. در حال حاضر قلمزنی بیشتر بر روی مس، نقره و برنج انجام می گیرد. در این لینک بیشتر با این هنر زیبا و انواع آن آشنا شوید.

– زرگری

طراحی و تولید زیورآلات طلا و نقره را زرگری می گویند. در گذشته زرگر ها ظروف طلا نیز می ساختند که با گران شدن بهای فلزات گرانبها زرگری محدود به ساخت زیور آلات ظریف شد.

– ملیله کاری

این هنر نیز از شاخه های هنر کار با فلز است و از انواع صنایع دستی شهر زنجان به شمار می آید. فلزاتی از قبیل طلا و نقره و گاهی مس در ملیله کاری کاربرد دارند. در ملیله کاری از مفتول های بسیار ظریف نقره و به هم چسباندن آن ها نقوش و در نهایت ظروف و زیورآلات تهیه می شوند.

– نقره / طلا کوبی

حکاکی روی فولاد و پرکردن فضای ایجاد شده با طلا یا نقره را طلا کوبی یا نقره کوبی می گویند. از دیگر صنایع دستی فلزی می توان ریخته گری سنتی، ورشوسازی، علامت سازی، قفل سازی، چلنگری و … نام برد. .”

2. صنایع دستی تولید شده از الیاف (ابریشمی، پنبه ای ، پشمی)

این نوع صنایع دستی که مواد اولیه آن الیاف هستند بنا بر نوع بافت و وسیله ی بافت نیز تقسیم بندی می شوند:
– رودوزی های سنتی
سوزن دوزی، پته دوزی، بخارا دوزی، نوار دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، قلاب دوزی و …. با بیشتر این هنر ها می توانید در مقاله رودوزی های سنتی آشنا شوید.
– بافته های داری
قالی، گلیم، گبه و زیلو از بافته های داری به حساب می آیند
– بافته های دستگاهی
• جاجیم و جاجیم مانند ها ( مثل گلیمچه، چنته، موج، ماشته، اهرامی)
• پارچه ها : ترمه، شعربافی، دارایی بافی، زربفت، مخمل بافی، چادر شب بافی و …

انواع صنایع دستی چوبی

چوب یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی در طبیعت است و یکی از پر کاربرد ترین منابع طبیعی برای ساخت و ساز به شمار می آید؛ و می توان گفت از پر مصرف ترین منابع طبیعی است و سالانه در کشور ایران حدود 6 میلیون متر مکعب می باشد

– منبت کاری
به ایجاد نقوش بر چوب به کمک مغار (قلم منبت) و چکش منبت می گویند.
– معرق چوب
هنر موزاییک چوب. هنرمند با کنار هم قرار دادن قطعات چوب از جنس ها و رنگ های گوناگون به ایجاد نقوش می پردازد.
– خراطی چوب
در خراطی به غیر از چوب به چرخ خراطی و ابزار فرم دهنده دیگری نیز نیاز است. از چوب هایی که خراط ها در کار خود استفاده می کنند چوب درختان گردو، بید، نارون، توسکا، زبان گنجشک، چنار، گلابی، کنار، گز، جغ (ششم) و… است.

– خاتم کاری
از انواع صنایع دستی چوبی، هنر آراستن سطوح مختلف با قطعات ریز چوبی با استفاده از کنار هم قرار دادن آن ها به کمک چسب. مواد اولیه مورد نیاز انواع چوب مانند آبنوس، فوفل، گردو، بقم، عناب، نارنج، کهکم و کبوده و انواع استخوان مانند استخوان و عاج فیل، استخوان شتر و استخوان اسب هستند.

– ارسی سازی
در و پنجره های ارسی ماحصل هنر های مشبک کاری و گره چینی هستند.

– مشبک چوب
مشبک روی چوب مانند مشبک کاری روی سنگ از قدیمی ترین انواع مشبک کاری است زیرا چوب همواره به عنوان یک ماده اولیه در دسترس بوده است. برای مشبک کاری روی چوب ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده می شود و سپس هنرمند مشبک کار با اره مویی نقاطی را که باید بریده شود می برد؛ و در آخر کار را پرداخت می کند و شبکه ای از طرح های زیبا بر جای می ماند.

گره چینی، نازک کاری، پیکرتراشی چوب، ساز سازی، چپق های سنتی و … از دیگر صنایع دستی چوبی هستند.
. .

4. انواع صنایع دستی سنگی

زمانی که بشر خود را در طبیعت یافت و نیاز به دفاع از خود پیدا کرد با سنگ اشنا شد و سعی در تولید ابزار با کمک این ماده اولیه نمود. صنایع دستی سنگی شامل:
– حجاری یا سنگ تراشی
سنگ تراشی را میتوان اولین صنعت دستی بشر دانست. این هنر برش دادن تکه هایی از سنگ و حذف بخش هایی از آن و پیدا شدن جسمی دیگر از دل آن است. سنگ تراشی از هنر های پیش از تاریخ است و گواه این ادعا مجسمه های کوچک ونوس هستند که برخی از آن ها مربوط به 800،000 سال پیش می باشند.

– خراطی سنگ
برش دورانی سنگ را که به کمک چرخ خراطی انجام می گیرد خراطی سنگ گویند. در این روش قطعه ای از سنگ که باید به گونه ای مکعبی و تا حدودی به اندازه محصول نهایی نزدیک باشد. این قطعه سنگ به دستگاه تراش متصل می شود و هنرمند با کمک مته هایی که دارد سطوح بیرونی و داخلی محصول مورد نظر را برش می دهد. در مرحله آخر با کمک کاغذ سنباده سطوح محصول صاف و صیقلی می شود.

– مشبک کاری سنگ
ایجاد حفره و اشکال گوناگون در سنگ یا دیگر مواد را مشبک می گویند.
– معرق سنگ
در معرق سنگی، هنرمند و یا صنعت کار، با در کنار هم قرار دادن منظم و موزون قطعه های گوناگون سنگ که از قبل برش داده شده اند، و هر کدام جنس و رنگ خاص به خود را دارند اشکال زیبایی می آفریند. این نقوش در معماری ایرانی بیشتر اسلیمی و ختایی و هندسی هستند.

– مرصع کاری
از آن جا که جواهرات سنگ های گران بها هستند، مرصع کاری در مجموعه صنایع دستی سنگی قرار می گیرد. مرصع¬ کاری هنر جواهر نشان کردن، جواهر نگاری و نگین کاری نیز خوانده می شود. مرصع کاری در لغت از واژه ترصیع به معنای موازنه است. در این هنر به کاشت متقارن جواهرات بر سطح مورد نظر ترصیع و نتیجه کار مرصع می گویند.
.

5. چاپ های سنتی

– چاپ کلاقه ای (باتیک)
در این نوع چاپ بیشتر از پارچه ابریشمی استفاده می شود و دو سوی پارچه قبل از چاپ با واکس یا موم می پوشانند تا مانع از نفوذ رنگ به پارچه شود تا نقش زدن بر آن آسان تر باشد.

– چاپ قلمکار
در ابتدای این هنر- صنعت نقوشی را با استفاده از قلم مو بر روی پارچه های پنبه و ابریشمی می کشیدند و سپس آن ها را رنگ آمیزی می کردند. اما به مرور که تقاضا برای این گونه پارچه ها زیاد می شود و می بایست سرعت عمل بیشتری را در تولید این گونه پارچه ها به کار برد صنعت گران این عرصه رو به چاپ های مهری آوردند.

6. انواع صنایع دستی حصیری

آن هنگام که انسان ها از الیاف گیاهان برای پوشش کف محل سکونت خود استفاده می کردند، آغاز به کار هنر حصیربافی بود. شواهدی که در خاورمیانه به دست آمده نشان می دهند که حصیربافی از اولین زیر انداز های بشر بوده و حتی پروفسور هوپ آن را پیش درآمد هنر سفالگری دانسته است. حصیربافی تقریبا در تمام جغرافیای ایران به اشکال مختلف و مواد اولیه گوناگون انجام می شود.

– سوند بافی
برای ساختن سوند از شاخه های برگ دار درخت خرما استفاده میشود. در این روش شاخه برگ دار را با طناب هایی که از برگ درخت خرما ساخته شده است به هم وصل می کنند و بیشتر برای پوشش های خانه های مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد.

– مروار بافی (بامبو بافی)
در مروار بافی از ترکه ی نوعی گیاه که در اطراف تهران و همدان می روید استفاده می شود. این هنر بیشتر در شهرهای استان گیلان رواج دارد اما در بامبو بافی از نی خیزران برای بافت استفاده می کنند.

– کپو بافی
این هنر مختص جنوب ایران به ویژه شهر دزفول است. در کپو بافی از برگ درخت خرما که بافت بسیار محکمی دارد برای ساخت انواع سبد بهره می برند.

– چیغ بافی
در بافت چیغ از نخ های رنگی در کنار نی های مردابی استفاده می شود و به کمک این رنگ ها نقوشی روی این دست بافته ثبت می شوند. چیغ یا چیخ بافی هنر دست عشایر است و معمولا در ابعاد بزرگ برای حفاظت اطراف چادرهایشان از آن ها استفاده می کنند. چیغ بافی هنری است گروهی و اگر زنی از عشایر مشغول بافتن چیغ باشد دیگر زنان عشیره به کمک او خواهند آمد.

بامبو بافی، ترکه بافی، چم بافی، ارغوان بافی، درج بافی و مروار بافی همگی از انواع حصیری هستند که در تهیه آن ها از ترکه های منعطف گیاهان استفاده می شود. دلیل این نام های گوناگون به دلیل محلی است که این صنایع در آن ها ساخته می شوند. و هر کدام در گویش محلی همان محل معنا دارند.

7. انواع صنایع دستی وابسته به معماری

– ساروج بری یا آهک بری
. ساروج بری به ایجاد نقش در نمای دیوار ها و سقف های آهکی می گویند. نام این هنر به اشتباه آهک بری نیز خوانده می شود اما اگر از آهک به تنهایی و بدون خاکستر، ماسه‏ بادی و گل نی، استفاده شود نتیجه ی کار ترک خواهد برداشت و فرو می ریزد به این ترکیب نامبرده ساروج می گویند و نقش اندازی روی آن را ساروج بری.

– گچ بری
گچ بری یکی از قدیمی ترین هنر های تزئینی در هنر معماری است. گچ ماده ای است که پس از ترکیب شدن با آب ماده خمیری اسی از آن ایجاد می شود و زمانی که به اندازه پنیر سفت شد هنرمند می تواند با ابزار گچبری روی آن طرح و نقش مورد نظر را پیاده سازی کند.

– مقرنس کاری
مقرنس کاری شیوه ای تزئینی و البته مهم تر از آن شیوه ای است در معماری سنتی برای شکل دهی به گنبد مساجد. مقرنس کاری هنر تزئین و برجسته سازی است که با هنر های کاشی کاری و گچ بری تلفیق شده است. اگر می خواهید بیشتر با این هنر آشنا شوید این لینک را لمس کنید.