آیا هنر شَعر بافی را می شناسید؟

شَعر بافی چیست

صنعت نساجی در استان یزد پیشینه ای بسیار طولانی به حدود 2 تا 3 هزار سال پیش دارد. از صنایع دستی اصیل و بسیار قدیمی و زیبای یزد شَعر بافی می باشد که زیر مجموعه نساجی سنتی است. شَعر بافی و از جمله صنایع دستی ای است که تقریبا به باد فراموشی سپرده شده است و نیاز به حمایت دارد. به بافت هر نوع پارچه ای به کمک دستگاه شعر بافی یا به اصطلاح دستگاه بافندگی “چهاروردی” بافته شود، شَعربافی می گویند و بافنده را شَعرباف می خوانند.

• پیرامون واژه شَعربافی

واژه شَعر در زبان عربی به معنای موی انسان یا حیوان است. در برخی منابع حتی به بافنده این گونه پارچه ها “موباف” یا “موتاب” گفته شده است. در اصطلاح بافندگی، شَعر نوعی پارچه‌ است که با مو یا ابریشم و با «دستگاه بافندگی چهاروردی» بافته می‌شود. اما نکته قابل توجه در این باره این است که اصولا در شهر های یزد و کاشان که این صنعت دستی رونق داشته است معمولا از ابریشم، مخمل و زر برای بافت پارچه استفاده می شده و در سال های اخیر از نخ و ابریشم مصنوعی استفاده می شود.

پس نمی توان با قاطعیت گفت که شَعر بافی یعنی بافت پارچه از شَعر یا همان مو و پشم. با توجه به گویش افراد محلی که این صنعت دستی را | شَر بافی| می گویند و با توجه به برخی منابع واژه ی اصلی این هنر باید شر بافی باشد. حال باید ببینیم شر به چه معناست. در گذشته شال یا دستاری ابریشمین که بر دوش می انداختند را “شار” یا “شاره” می نامیدند. و به احتمال زیاد “شر” همان تغییر یافته ی “شار” باشد. و شکل معرب آن “شَعر” شده است.

• انواع شَعر بافی

به طور خلاصه می توان گفت که به بافت پارچه ابریشمین که از ان به عنوان شال و کمربند در گذشته استفاده می شده شعربافی می گویند. این هنر-صنعت بنا به نوع بافت انواع گونانی دارد از قبیل : پارچه ترمه، پارچه زری، مخمل بافی، دارایی بافی یا ایکات، احرامی بافی، شمد بافی، دستمال یزدی و … این موارد همگی شعربافی هستند که در نوع بافت با هم متفاوت می باشند.

– دارایی بافی

اگر در یکی دو سال اخیر به یزد سفر کرده باشید قطعا فروشگاه هایی را دیده اید که لباس هایی ابریشمی یا نخی که پر از رنگ هستند به فروش می روند که تقریبا در مقایسه با پوشاک معمول قیمت بالاتری دارندو با نام دارایی بافی شناخته می شوند. این هنر صنعت زیرشاخه شَعر بافی است که به صورت سنتی با دستگاه بافندگی چهاروردی بافته می شوند دارایی بافی یا ایکات هنری 800 ساله است که در بعضی نقاط جهان مانند اندونزی دیده شده است؛

اما در ایران تنها در شهر یزد کارگاه های آن به تعدادی محدود هنوز در حال فعالیت هستند. ایکات به نوعی رنگرزی و سبک خاصی در بافت گفته می شود. این واژه مالایی است و به معنای گره زدن و رنگ کردن می باشد. ایکات در ایران دارایی خوانده می شود و روشی است برای رنگرزی. از آنجا که دارایی در گذشته فقط با ابریشم بافته می شد و بافت آن زمان بر و پر زحمت است از اقلام گرانقیمت به شمار می رفت و از آنجا که حتما در جهاز عروس ها جایگاه ویژه ای داشت به آن داراییِ عروس می گفتند و آن شد این هنر با نام دارایی بافی شناخته شد.

– احرامی بافی

احرامی یا حرمی پارچه ای دستبافت از تار و پودی پنبه ای و گاهی نیز از پود پشمی و تار پنبه ای بافته می شود. پارچه احرامی معمولا از نقوش و رنگ های کمتری نسبت به دارایی بهره می برد و از کاربرد های می توان به عنوان رومیزی، سجاده، زیرانداز و … اشاره کرد. احرامی ها معمولا در رنگ های سفید و مشکی و سبز بافته می شوند. احرامی بافی از هنر-صنعت های یزد و شوشتر به شمار می رود.

– ترمه

پارچه ترمه از منسوجات لطیفی است که از تار و پود تشکیل شده است اما پود در پشت پارچه به صورت آزاد است و در بافت نمی‌روند به همین دلیل همیشه پشت پارچه ترمه آسترکشی می‌شود تا آسیب نبیند. به عقیده برخی خاستگاه ترمه ایران و برخی دیگر آن را از صنایع دستی اصیل کشمیر( پاکستان) می دانند و از آن جا که در هر دو منطقه طرح ترمه ی بافته شده مشابه (استفاده از بته جقه) هستند، سخت بتوان گفت که کدام منطقه خاستگاه اصلی این هنر است؛ اما در ایران همواره شهر های یزد و کرمان از مراکز اصلی تولید این بافت هنری ارزشمند بوده اند.