جاجیم بافی

هنر جاجیم بافی

از صنایع دستی اصیل و روستایی ایران و ترکیه جاجیم بافی است. جاجیم فرشینه ای است پشمی و گاهی پنبه ای یا حتی در موارد تزئینی ابریشمی که از نخ های رنگین بافته می شود. از مهم ترین مشخصه های جاجیم فرم راه راه آن است. جنس اصلی این فرشینه پشم و کرک است که با دستگاه نساجی افقی بافته می شود.

جاجیم در ایران

این دست بافته های رنگین در ایلات آذربایجان و کردستان و کرمانشاه ایران، توسط زنان روستایی بافته می شود. پراکندگی جغرافیایی مکان بافت جاجیم نشان می دهد که این دست بافته ی پشمین مختص مکان های سرد و کوهستانی است؛ زیرا پشم گوسفند از مرغوب ترین الیاف برای جلوگیری از نفوذ سرما به بدن انسان است.

از موارد مصرف آن، صرف نظر از نقش فرش بودن ، به جُل اسب، رو انداز رختخواب و بالاپوشی برای جلوگیری از نفوذ سرما می توان اشاره کردطبیعتا نمی توان زمان دقیقی را برای شروع بافت جاجیم در نظر گرفت اما آنچه از شواهد بر می آید این است که این هنر خانگی از حدود 700 سال پیش در ایران رواج داشته است. گواه این مدعا نقاشی ای مروبط به قرن 14 میلادی است که پارچه یا فرشی شبیه به جاجیم در تصویر ان دیده می شود. .

شیوه و کارگاه بافت جاجیم

کارگاه بافت جاجیم مانند بسیاری از گلیم ها افقی و بر روی زمین است. در این کارگاه بافنده بر زمین می نشید و بعد از آماده کردن نخ های رنگین از جنس پشم، کرک و یا پنبه، چله کشی می کند. چله همان تار است که در “جاجیم¬بافت” به رنگ های مختلف است.

این بافت برخلاف بسیار از گلیم ها تارنما است و پود ها در پشت آن پیدا هستند. همین امر باعث می شود تا رنگ های جاجیم همیشه به صورت راه راه باشد زیرا تارها رنگین هستند و به صورت عمودی چله کشی می شوند. به این طرح در تمام بافت های ایران از قبیل قالی، گلیم، ترمه و … “محرمات” می گویند .

در حال حاضر متاسفانه پارچه هایی مشابه با نخ های پلی استر به وسیله ماشین های نساجی به بازار عرضه می شوند که هیچ کدام از خصیصه های اصیل جاجیم را ندارند. اگر هم از نخ های پشمی استفاده شود به کمک ماشین های نساجی بافنده می شوند و حمایتی از بافنده های روستایی و دست بافته های شان نمی شود. این عدم حمایت لطمه ای بزرگ به اقتصاد خانوار های روستایی بافنده وارد می کند که آن را وادار به ترک بافت و حتی ترک وطن می کند.

پلاس بافی

پلاس دست بافته ای بسیار شبیه به گلیم است اما ساده تر و بر روی دار افقی بافته می شود. پلاس نسبت به گلیم درشت بافت تر است. ظاهر این دست بافته، در بیشتر مواقع مانند جاجیم راه راه یا همان محرمات می باشد و تفاوت آن این است که در جاجیم خطوط عمودی هستند و در پلاس افقی. در پلاس تارهایی که چله کشی می شوند رنگی نیستند که همین امر باعث تفاوت آن با جاجیم می شود.

بافنده تارهای بدون رنگ پشمی را به سردار و زیر دار (دو میله چوبی افقی در دار بافندگی) می پیچد و با کمک پود های رنگی از جنس پشم و گاهی پارچه های مستعمل بریده شده، به نقش زدن می پردازد. پلاس از لحاظ طرح و نقش بسیار ساده تر و ابتدایی تر از جاجیم می باشد. لر های بختیاری، ساکنان خراسان شمالی، روستاییان ترکمن از جمله بافندگان اصلی پلاس در ایران هستند.

پلاس در زبان و ادبیات فارسی

در ادبیات فارسی بسیاری از شاعران و نویسندگان گاه برای ملموس کردن هر چه بیشتر محتویات داستان و شعر خود از لوازم مورد استفادهدر منازل افراد در زمان معاصر خود استفاده می کردند. پلاس نیز به عنوان دست بافته ای ساده که مردمان عادی از آن بهره می بردند از این قاعده مستثنا نیست و در اشعار شاعری چون فردوسی چندین بار مورد استفاده بوده است.

مانند ابیات زیر از فردوسی:

یکی خانه بگزین که دارد پلاس خداوند آن خانه را دارد سپاس

فردوسی

و یا این بیت از سعدی:

زاهدی در پلاس پوشی نیست زاهد پاک باش و اطلس پوش

سعدی

پلاس در اصطلاحات زبان فارسی نیز جایگاهی دارد: “جُل و پلاس” را مطمئنا یا خودتان و یا مخطبان تان استفاده کرده اید. جل گستردنی ای پشمین است که بر اسب یا چهارپایی دیگر می اندازند . له آن زین¬پوش نیز می گویند. پلاس نیز همین فرش ساده است که از نظر مادی نسبت به گلیم و قالی کم ارزش تر است. “جل و پلاس” به متعلقات بی ارزش انسان در زندگی اشاره دارد.