قلمزنی

قلمزنی

قلمزنی چیست

احتمالا تا بحال زیاد نام قلمزنی را شنیده باشید و بدانید که قلمزنی یکی از صنایع دستی اصیل و با ارزش ایران است؛ و همینطور بدانید که برای پیدا کردن ظروف قلمزنی شده ی ناب باید به شهر های اصفهان و تبریز سری بزنید. برای اینکه بهتر با این هنر آشنا شویم از ابتدای استفاده از فلز به دست بشر شروع می کنیم تا زمانی که از این ماده در هنر های دستی استفاده شد و می شود.”

تاریخچه استفاده از فلز

قدیمی ترین شی فلزی کشف شده که ابزاری نوک تیز از جنس مس می باشد

اولین استفاد های انسان از فلز به حدود چهار هزار سال پیش بر میگردد که به آن آخرین دوران نوسنگی نیز می گویند. در ایران استفاده از فلز مربوط به دوران کشف ذوب فلز می شود که به هزاره اول قبل از میلاد می رسد.

بدیهی است که استفاده از فلز در ابتدا برای ساخت ادوات شکار، جنگ و کشاورزی بود که جانشین استخوان و سنگ و چوب و سفال شد که هم از دوام بالاتری برخوردار بود و هم شکل پذیری آن به نسبت مواد قبلی در سطح بهتری است. قدیمی ترین قطعه فلزی یافت شده یک نوع ابزار فلزی نوک تیز است که در خاورمیانه یافت شده است؛ و آن را مربوط به حدود پنج هزار سال قبل از میلاد می دانند. “

هنر های فلزی

هر اثر هنری ای که از سنگ های معدنی زمین که شامل برنز، طلا، نقره، مس، قلع، آهن و … به دست می آید به عنوان هنر فلزی شناخته می شود. البته هنگامی که انسان پی برد که می تواند فلز را ذوب کند و با کمک آن آلیاژ های گوناگون ساخت.

مثلا مفرغ که آلیاژ مس و قلع است و یا فولاد که آلیاز آهن و کربن می باشد. انسان همواره ذاتی کمال گرا داشته که این ذات به او کمک می کند تا در همه دوران در پی زیبایی باشد. زمانی که به ظروف فلزی اعصار گذشته نگاه می کنیم پی می بریم که صنعت گرانی که آن ها را ساخته اند تنها به فکر کاربردی بودن آن ظروف نبوده اند و در پی عناصر زیبایی شناختی نیز در آن ها می گشته اند.

هنر های فلزی گونه های متفاوتی دارد که در گروه های مختلف هنری قرار می گیرند. در ایران هنر های قلمزنی، دوات گری، جُنده کاری، مشبک فلز و طلاکوبی روی فولاد از شناخته شده ترین هنر های فلزی می باشند. در ادامه به معرفی هنر قلمزنی و دوات گری می پردازیم. “

قلمزنی

یکی از قدیمی ترین هنرهای فلزی هنر قلمزنی روی فلز است که اکثرا فلز مس را برای این کار انتخاب می کردند و می کنند. استفاده از مس در ایران به حدود چند هزار سال پیش برمی گردد اما استفاده از چکش برای حکاکی روی آن به اواخر هزاره دوم و یا اوایل هزاره اول پیش از میلاد بر میگردد.

قدیمی ترین ظرف قلمزنی شده کشف شده در ایران، جامی است که با توجه به مکان پیدا شدن آن یعنی دره حسنلو (در نقده) به جام حسنلو معروف است. کارشناسان این جام طلایی را 3200 ساله می دانند. بر روی این جام نقش خدایگان سه گانه یعنی خدای زمین، خدای آب و خدای خورشید حک شده است.

جام طلای حسنلو متعلق به 3200 سال پیش

.. قلمزنی هنر ایجاد نقوش بر روی فلزات است. هنرمند با استفاده از قلم و چکش دست به زایش می زند. این هنر مانند بسیاری دیگر از صنایع دستی ایران در دوران صفویه و در شهرهای تبریز و اصفهان رونق یافت. از این رو قلمزنی به دو شیوه مشهور است؛ سبک تبریز و سبک اصفهان.

در سبک تبریز برای ایجاد نقوش بر سطح سرد فلز از فشار مچ بر روی قلم و سپس بر روی فلز استفاده می شود. از این رو حکاکی ها در این روش از عمق کم تری برخوردارند. اما در سبک اصفهان از چکش برای فشار آوردن بر روی قلم برای ایجاد نقش استفاده می شود؛ پس نقوش به صورت عمیق بر فلز ایجاد می شوند. برای دیدن مخصولات قلمزنی اصفهان کلیک کنید.

قلمزنی بر نقره. سبک تبریز

جُنده کاری (برجسته کاری

قلمزنی به سه روش انجام می شود. 1. ریزه قلمزنی 2. مشبک کاری و 3. برجسته کاری یا همان جُنده کاری. در جُنده کاری قلمی که استفاده می شود معمولا بدون آج می باشد. در بعضی مواقع برای جُنده کاری قلم از داخل یا همان پشت سطح اصلی با چکش زده می شود و تا برجستگی اصلی ایجاد شود و بعد از آن بر روی آن مراحل بعدی قلمزنی ادامه پیدا می کند. در این نوع از هنر بر روی فلز اثر بزرگ تر بوده و نقوش دُرشت تر به نظر می رسند.

جُنده کاری