ملیله کاری
هنر ملیله کاری از هنر های تزئینی بسیار شکیل است که نمی توان آن را صرفا به ایران و اعصار گذشته نسبت داد. ملیله کاری در اروپا و آسیا انجام می گرفته و انجام می گیرد. این هنر نیز از شاخه های هنر کار با فلز است و از صنایع دستی شهر زنجان به شمار می آید. فلزاتی از قبیل طلا و نقره و گاها مس در ملیله کاری کاربرد دارند.
تفاوت ملیله کاری و ملیله دوزی
ملیله دوزی یا همان سرمه دوزی از هنر های تزئین لباس با قدمتی چند هزار ساله در ایران است. در این روش تزئینی لباس هایی با پارچه های گران قیمت از جمله ترمه که بافتی مستحکم دارند با رشته های باریک طلا یا نقره (ملیله) مزین می شوند. در سرمه دوزی رشته های فلزی طلا یا نقره که توخالی و منعطف (امروزه به شکل فنر) هستند استفاده می شوند که از زمان ساسانیان و هخامنشان رواج یافت در دوره صفویه به اوج خود رسید.
اما ملیله کاری هنر- صنعتی است برای ساخت ظروف و زیورآلات¬¬¬. طبق مشاهدات و آثار این هر متعلق به 350 تا 550 قبل از میلاد است. در چند صد سال گذشته مورخان و جهان گردان زیادی از رواج این هنر در شهر زنجان نوشته اند و آن را هنر فاخر ایرانی خوانده اند.
ملیله کاری در ایران:
افرادی که با صنایع دستی ایران آشنایی داشته باشند به خوبی می دانند که ملیله کاری از صنایع دستی اصیل زنجان است. که طبق مشاهدات فیزیکی و آنچه در کتاب ها آمده است سابقه آن به پیش از میلاد در زمان هخامنشیان و ساسانیان می رسد. اما با توجه به این که در این صنعت ماده اولیه طلا و نقره است و از گرانبهاترین فلز ها به شمار می روند، متاسفانه آثار چندانی به جا نمانده است؛
زیرا در جنگ ها به غارت برده می شوند و یا برای ارزش آن ها ذوب و تغییر کاربری داده می شوند. اما طبق آنچه در نوشته های مستشرقان بزرگی همچون آرتور اپهام پوپ و فردریک ریچارد آمده است آن ها به هنر ظریف کار با فلزات گرانبها در شهر زنجان اشاره هایی داشته اند. ملیله کاری تا زمان پهلوی فقط در شهر زنجان رواج داشته اما بعد از آن در اصفهان، تهران و خراسان نیز ساخته شد و هم اکنون نیز ادامه دارد. و برخی به اشتباه آن را از صنایع دستی اصفهان می دانند. گفتنی است ملیله کاری در کشور های اسپانیا و بلغارستان نیز مشاهده شده است .
مراحل ملیله کاری
¬قبل از هر چیز ابتدا باید مفتول های باریک ملیله آماده شوند. که طبق مراحل زیر انجام می شود.
– ذوب کردن شمش نقره
– قالب ریزی و شکل دهی به صورت نوار های 5 میلی متری
– حرارت دهی به نوار ها
– چکش کاری نوار ها به منظور شکل دهی آن به صورت میله های چهار گوش
– حرارت دهی نوارها و عبور آن از دستگاه نورد برای تولید مفتول های باریک
– تاباندن دو تار از مفتول به هم و عبور آن از مسیر مخصوص دستگاه نورد
– خروج مفتول های با قطر کمتر از نیم میلی متر که همان ملیله است.
بعد از آنکه مفتول های ملیله تولید شدند، نوبت به طراحی و شکل دهی آن ها می رسد. که شامل مراحل زیر است:
– موم اندود کردن سطح فلزی مسطح که معمولا به شکل مستطیل و از جنس آهن می باشد
– آماده کردن قالب شکل مورد نظر و چسباندن آن روی موم
– پیچیدن نوار نقره ای (کمی از ملیله پهن تر) به دور قالب تا شکل قالب را بگیرد
– چیدن دیواره های بعدی با کمک ملیله های نازک تولید شده.
– بستن ملیله ها به یکدیگر با کمک مفتول های آهنی نازک
– لحیم کاری مفتول ها برای چسبیدن ملیله ها به یکدیگر
