آشنایی با هنر کاشی کاری سنتی

• از هنر کاشی کاری چه می دانید؟

حتما اگر علاقه مند به هنر باشید توجه تان به هنر کاشیکاری سنتی نیز جلب شده است. هنری که بیشتر در دیوار و سقف های اماکن مذهبی دیده می شود. هنر کاشیکاری از عناصر مهم در معماری ایرانی بعد از اسلام است که به جهان اسلام سرایت کرد. “منتسب به کاشان”؛ این تنها جمله و تعریفی است که از ریشه کلمه کاشی بدست می آید.

به احتمال زیاد اولین کاشی ها در ایران در شهر کاشان تولید شده اند. اما تعریفی که فرهنگ دهخدا از کلمه کاشی دارد اینچنین است: ” نوعی از خشت تنک باشد که نقاشی کنند و آبگینه ی ساییده بر روی آن بمالند و بپزند چنانکه شبیه به چینی شود .آوندی است معروف که مثل ظرف چینی در ایران عموماً و در کاشان و خراسان خصوصاً بسیار خوب و عمده میسازند. “

• قدمت هنر کاشی کاری

کاشیکاری( یا همان آجر لعابی) مانند سفالگری از اصالت و قدمت زیادی برخوردار است؛ و می توان گفت اولین نمونه های کاشیکاری مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد می باشد. اما در ایران قدمت کاشی کاری به 2 یا 3 قرن پیش از میلاد می رسد. اولین آثار کاشی کاری را در بناهای مربوط به هخامنشی و آشور می بینیم. اوج شکوفایی این هنر در ایران مربوط به دوره ی ظهور اسلام می شود.

از قدیمی ترین آثار کاشی کاری در ایران مربوط به گنبد مساجد مربوط به قرن هفت و هشت میلادی می باشد. در دوران آل بویه دو مسجد نایین و نی ریز با آجر کاری و کاشی کاری مزین شده اند. یکی دیگر از قدیمی ترین کاشی کاری ها در قبه سبز کرمان دیده می شود که متاسفانه مورد بی مهری و بی توجهی قرار کرفته است و در ابعاد وسیعی تخریب شده است.

• انواع کاشی کاری

1. کاشی معرق

 در کاشی کاری هنرمند معرق کار تکه های کوچک کاشی از رنگ های گوناگون را که گاه به مساحتی حدود 3 سانتیمتر می رسد، کنار هم بر سطح می چسباند و نتیجه آن تصویری موزاییکی با هارمونی زیبای رنگ ها به دست می آید. این هنر سابقه ای 1000 ساله دارد؛ و دوره سلجوقیان دوران شکوفایی و پیشرفت آن بود

2. کاشی کاری مَعقِلی
خط معقلی یا بنایی یکی از انواع خوشنویسی است که در آن خط کوفی به شکلی زاویه دار ترسیم می شود. کاشی کاری معقلی نیز از این قاعده پیروی می کند و در آن کاشی ها به گونه ای در کنار یکدیگر و به شکلی زاویه دار کنار هم قرار می گیرند تا کلمه و عباراتی را تشکیل به تصویر بکشند

3. کاشی کاری مشبک
لغت نامه دهخدا: ” مشبک کاری . [ م ُ ش َب ْ ب َ ] پنجره پنجره یا چشمه چشمه ساختن چیزی را. از هنرهای ظریف و دستی که بر چوب یا فلز نقش هایی مشبک پدید آورند. ” همانگونه که از نامش پیداست، کاشیکاری مشبک گونه ای از کاشی کاری است که در آن کاشی به صورت شبکه شبکه در می آید؛ به گونه ای که نور از آن بتواند عبور کند.

4. کاشی کاری هفت رنگ
در این نوع از کاشی کاری خشت های کاشی در اندازه های منتظم بر طبق سلیقه هنرمند کاشی کار و به اقتضای فضای مورد نظر کنار هم چیده می شوند و طرح مورد نظر اعم از نقاشی های سنتی- اسلامی و رسم الخط های هنری و مذهبی، بر روی آن ها با ذغال به عنوان طرح اولیه کشیده می شود و سپس با رنگ های مخصوص لعاب رنگ آمیزی و نقاشی تکمیل می شود و در نهایت به کوره می رود.

5. کاشی مقرنس

کلمه ی مقرنس اسم مفعول “قرنیز” است که از کلمه ی یونانی کُرونیس به معنی «خمیده» گرفته شده است. مقرنس به چهار گونه انجام می شود:

• مقرنس های جلو آمده
در نوع اول مقرنس روی پایه اصلی بنا مانند آجر و گِل پیاده می شود و مصالح اضافه کاربردی ندارد؛
• مقرنس های روی هم قرار گرفته
در نوع دوم بعلاوه مصالح اصلی ساختمان از گچ و آهک اضافه نیز استفاده می شود؛ این مقرنس ها در دو تا پنج ردیف روی هم قرار می گیرند.
• مقرنس های معلق
در نوع سوم مقرنس ها مانند قدیل های آهکی قارها از سقف آویزان می شوند
• مقرنس های لانه زنبوری
همانگونه که از نام آن ها پیداست مانند لانه های زنبور کنار هم قرار می گیرند و به گونه ای شبیه مقرنس های معلق هستند