هنر مشبک کاری

• پیشینه مشبک کاری

از زمانی که بشر به فکر ساختن کلبه و خانه یا هر جای مسقفی برای زندگی خود افتاد، به این فکر بود که چگونه نور بیرون را به داخل هدایت کند. این بود که به فکر افتاد تا “پنجره” ای به بیرون بسازند. در ابتدا این پنجره تکه ای سنگ سوراخ شده یا چرم و برگ بود.

که فقط قسمت هایی از آن را را سوراخ و یا برش می دادند یا به اصطلاح آن را شبکه ای می کردند تا نور و هوا از آن عبود کند. پس از چندی افرادی که از ذوق و قریحه ای ویژه برخوردار بودند شکل و ظاهری هنری به آن دادند و هنر مشبک را به شکل ابتدایی آن آفریدند.

در ایران بسیاری هنر مشبک کاری را با پنجره های ارسی می شناسند. این گونه پنجره ها در دوران صفویه رونق بسیاری یافته بود که به جد می توان گفت یکی از زیباترین پنجره سازی ها در معماری است. این پنجره ها با مشبک های هندسی و شیشه کاری آن، که به نوعی می توان به آن عنوان معرق شیشه داد نمادی از هنر ایرانی یا به طور اختصاصی معماری ایرانی است.

هنر مشبک برای تزئین در آغاز برای تزئین در و پنجره استفاده می شد که بر روی چوب و فلز اجرا می شده است. در حال حاضر از مشبک بر روی هر ماده ای به عوان زینت بخش منازل، ساختمان ها و یا حتی برای زیورآلات شخصی استفاده می شود.
.

• مشبک کاری چیست و انواع آن کدام اند؟

لغت نامه دهخدا: ” مشبک کاری . [ م ُ ش َب ْ ب َ ] پنجره پنجره یا چشمه چشمه ساختن چیزی را. از هنرهای ظریف و دستی که بر چوب یا فلز نقش هایی مشبک پدید آورند. ” همان طور که از نام اش پیدا است مشبک کاری به هنری گفته می شود که طرحی را بر روی سطحی (چوب یا فلز و یا مواد دیگر ) به صورت پنجره ای در آورد به گونه ای کهه پشت کار از پنجره ها قابل دیدن باشند.
مشبک کاری به دو گونه انجام می شود:

-1. مشبک کاری کامل و یک پارچه: .
در این نوع مشبک کاری روی یک سطح یکپارچه شبکه ها با استفاده از اره مویی ایجاد می شوند. در این گونه مشبک کاری تمام طرح ها به هم متصل و جدا تاپذیر اند.
2. مشبک کاری منفصل:
هنگامی که قطعات طرح نهایی به طور جدا گانه بریده شده و به هم متصل می شوند به آن مشبک کاری منفصل یا جدا جدا گفته می شود.
مشبک کاری روی چوب، فلز، سنگ ، استخوان حیوانات، چرم، سنگ، پلاستیک و …. انجام می گیرد.

•- مشبک چوب

مشبک روی چوب مانند مشبک کاری روی سنگ از قدیمی ترین انواع مشبک کاری است زیرا چوب همواره به عنوان یک ماده اولیه در دسترس بوده است. برای مشبک کاری روی چوب ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده می شود و سپس هنرمند مشبک کار با اره مویی نقاطی را که باید بریده شود می برد؛ و در آخر کار را پرداخت می کند و شبکه ای از طرح های زیبا بر جای می ماند.

اما در مشبک های منفصل، مثلا در ایجاد قطعه های گره چینی، پس از مشخص شدن طرح “گره ” مورد نظر قطعه های کوچک چوب ساخته و پرداخته می شود. در این هنگام قطعات با زبانه های کوچکی که در آن ها ایجاد شده است به یکدیگر متصل می شود. این کار بدون چسب انجام می شود. می توان گفت قطعات چوب به صورت نر و ماده در یکدیگر جای می گیرند.

– مشبک فلز

گفته می شود مشبک فلز از دوران سلجوقیان رواج یافته است که در آن زمان هنرمندان این عرصه با مهارت زیادی برای ساخت شمعدان و عود سوز از این مخارت استفاده می کردند. به گفته کاردانان این هنر، مشبک کاری همان قلمزنی فلز است در حالی که در مشبک کاری فضاهای منفی طرح خالی می شود و حالتی پنجره – پنجره به خود می گیرد. در خال حاضر این هنر در زیورآلات مدرن و نتی بسیار کاربرد و البته طرفدار دارد.

– مشبک سنگ

بعد از استفاده های ساختمانی از سنگ در دوران کهن، هنگامی که انسان توانست با ابزار سنگ را به اندازه و فرم دلخواه خود در آورد کم کم توانست در سنگ حفره هایی ایجاد کند تا با بکار گیری آن در دیوار ها بتواند از نور روز استفاده کند. همانگونه که گفتیم این کار بعد ها بعد هنر به خودت گرفت و سنگ تراش با بکارگیری ذوق و قریحه ی خود سعی در پیاده سازی اشکال هندسی و یا طرح دیگری در زمینه ی کار سنگی کرد.

هنرمندان مشبک کار بر این باورند که بیشتر سنگ های موجود در طبیعت قابلیت تبدیل به یک اثر مشبک را دارند و این تنها به توانایی و مهارت هنرمند مشبک کار بر می گردد. اما بیشترین استفاده را در کارهای مشبک سنگ های گرانیت، رز صورتی (کوارتز صورتی) و مرمر را دارند.

 – سایر مشبک کاری ها

مشبک هنری است که روی خیلی از مواد قابل اجرا است و می توان از آن برای زیبا تر کردن هر چه بیشتر محیط زندگی و زیورآلات شخصی استفاده کرد. از مشبک های های جالب توجهی که طی چند سال اخیر توجه افراد را جلب می کند مشبک کاری روی تخم پرندگان و برگ های گیاهان است.

این هنر از مشبک کاری روی چوب، فلز و سنگ مطمئنا به ظرافت و دقت بیشتری احتیاج دارد؛ زیرا هم تخم پرنده و هم برگ گیاهان بیار شکننده اند و کوچکترین فشار مازادی اثر هنری را نابود می کند. مشبک کاری روی پلاستیک های فشرده، چرم و سفال نیز انجام می گیرد.