دسته‌بندی نشده

گلیم بافی

گلیم بافی

گلیم بافی

پیرامون واژه گلیم

واژه گلیم از لغت ترکی کلی (KILI)  که در ترکیه به معنای پشم یا مواست
گرفته شده است. البته با نام جاجیم نیز که از زبان ارمنی و کلمه ی گاگیم (به معنای
پشم گوسفند) گرفته شده است  قابل قیاس است .

در فرهنگ معین این نوع زیر انداز این
چنین تعریف شده است : ” نوعی فرش که از پشم بافند ” و در هخدا نیز نوشته شده ”
پوششی معروف که از موی بز و گوسفند بافند.”

گلیم چیست و نقوش آن از چه سرچشمه می گیرد؟

نوعی بافت بدون پرز است که از تار و پود تشکیل شده است و مانند قالی گره و پرز بلند ندارد. جنس اصلی آن پشم بز یا گوسفند است. در بافت آن هرچه نخ نازک تر و لطیف تر باشد محصول بافته شده مرغوبیت بیشتری دارد از این رو در گلیم هایی که از کرک ( پشم ناحیه زیر گردن یا زیر بغل گوسفند) و یا از پشم مرینوس
استفاده شده باشد آن گلیم از کیفیت بسیار بالاتری برخوردار است.

بافت این فرش های بدون پرز همیشه در مکان هایی رونق داشته است که مردمان آن منطقه به دامپروری مشغول
بوده اند مانند کشور هایی نظیر ترکیه، تبت، نپال و ترکمنستان در پیدایش نقوش مختلف گلیم همواره عوامل جغرافیایی نقش بسزایی داشته اند.

زنان و مردان هر منطقه با توجه به گستره دید خود و البته نعماتی که از خداوند می خواستند، دست به هنرنمایی در بافت این هنر زمینی می زدند که می توان گفت تمام آن نقش ها ذهنی بافی می باشد که بدون هیچ نقشه ی از قبل طراحی شده ای آن هنر خلق می شده است.

به عنوان مثال حاشیه لوزی در برخی از آن ها نشان دهنده حرکت سیال آب رودخانه می باشد و یا نقش هایی شبیه به خورشید که اصطلاحا گل خورشید نامیده می شود نشان از برکت خورشید و باروری خاک دارد. یا مثلا بته جقه های پشت به هم نشان گر قهر و بته جقه های رو به هم نشانگر آشتی و صلح است.

پیشینه گلیم بافی

آدمی همواره در پی ساختن لوازمی بود که بتواند با استفاده از آن
ها زندگی را بر خود آسان تر کند. پوشش جسم نیز از آن موارد است. بشر پس از آن که به
دامپروری روی آورد کم کم به استفاده از پوست و موی آن نیز ترغیب شد. به تدریج با
ابداع لوازم نخ ریسی پشم بز ها و گوسفندان را ریسیدند و با ” بافت” آن به تهیه
انواع گوناگون پارچه و زیرانداز روی آوردند.. اما قدیمی ترین زیراندازی که توسط باستان
شناسان کشف شده “قالی پازیریک” نام دارد که حدود هفتاد سال پیش در دره پازیریک واقع
در سیبری یافت شده است و عمر آن را حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح تخمین زده اند
که در حال حاضر در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود.اما دیرینه شناسان
ایرانی هنر گلیم بافی را به پیش تر از این تاریخ نسبت می دهند؛ گفته می شود پیش از
دوران هخامنشیان زیر انداز هایی از جنس پشم گوسفند باقته می شده است اما نمونه ای
از آن در دسترس نیست. اما قدیمی ترین پارچه ای که پیدا شده است مربوط به جنوب شرقی
دریای کاسپین در حومه مازندران امروزی است که عمر آن به حدود شش هزار سال پیش باز
می گردد

کاربرد های گلیم

از گذشته تا به امروز بیشترین کاربردی که بافته های دست بشر (غیر
از لباس) داشته است به عنوان زیرانداز بوده است و همچنین از این بافته های ضخیم به
عنوان پوشش اسب (جل اسب) استفاده می شده است. در برخی منابع آمده است که گلیم خاصیت
درمانی دارد. به عنوان مثال از انجا که در بافت آن از الیاف طبیعی استفاده می شود
می تواند الکتریسیته ساکن را از بدن انسان جدا کند. همچنین به خصوصیت دیگری اشاره
شده است و آن جلوگیری از ترک خوردن پاشنه ی پای انسان است.

انواع گلیم

این زیر انداز های سنتی با توجه به منطقه جغرافیایی تولید آن ها
دارای تفاوت هایی در جنس نخ و نقوش آن میباشد. در ایران در بافت گلیم تنوع بسیار
زیادی است که باعث شده است گلیم نام های مختلفی به خود بگیرد. نمونه هایی از آن
گلیم ایل شاهسون، گلیم لری، گلیم هرسین، گلیم بلوچ، گلیم خمسه و…. چندین نام دیکر
است. در زیر به بررسی چند نوع گلیم و بافت آن می پردازیم.

گلیم ایل شاهسون

در این نوع از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم مانند سبز،
صورتی و آبی استفاده شده است. در این نوع بافت حاشیه باریک است و طرح زمینه دارای
نوار های پهن افقی می باشد. یکی از کاربرد های مهم آن جل اسب است که باری پوشش
چهارپایان از آن استفاده می شود. در تصویر نمونه ای از گلیم ایل شاهسون را مشاهده
می کنید. روش بافت گلیم شاهسون مانند سوماک است، که در آن پود ضخیم است و بر خلاف
بقیه گلیم ها که در آن ها از پود برای نقش انداختن استفاده می شود در سوماک و البته
گلیم شاهسون پود قابل مشاهده نیست. گفتنی است ایل شاهسون یکی از بزرگترین ایل های
ایرانی است که در شمال غربی ایران ساکن اند.

گلیم لری

گلیم لری یا سرانداز ، نقوش این نوع گلیم نیز برگرفته از طبیعت
اطراف بافنده الهام گرفته شده اند مانند گل برفی، چهارتکه، گل خورجین و… یکی از
نکات مهم این نوع گلیم آن است که بافنده طرح مورد نظر را از پشت گلیم می اندازد و
در تمام مدت بافتن پشت کار می نشیند. از دیگر شاخصه های گلیم لری سادگی و خلوت بودن
نقوش آن است. بهترین و مستحکم ترین بافت آن نیز به عنوان خورجین جهت نگهداری اثاثیه
خانه استفاده می شود.

گلیم هرسین

گلیم های اصیل همگی از بافتی ذهنی برخوردارند که گلیم هرسین نیز
از این قاعده مستثنا نیست. نقوش فشرده و تیره رنگ و اشکال هندسی از ویژگی های اصلی
گلیم هرسین می باشد. رنگ های اصلی آن سرمه ای، قرمز و نارنجی است. در حاشیه این نوع
از گلیم از پشم بز به دلیل خاصیت ضد بید بودن آن استفاده می شود.

گلیم شیرکی پیچ

یکی از زیبا ترین و مرغوب ترین انواع گلیم شیرکی پیچ است که در
منطقه سیرجان و بافت کرمان بافته می شود. از ویژگی های منحصربه فرد این نوع گلیم
این است که در این نوع بافت نیز مانند سوماک پود نقشی در بافت نقش ندارن و فقط
وظیفه آن اتصاد خامه و تارها به یکدیگر است. در این شیوه ی بافت تار یا چله نسبت به
گلیم فشرده تر هستند. شیرکی پیچ از نظر ظرافت کار بسیار شبیه به قالی است. با این
تفاوت که مانند قالی پرز ندارد و زیبایی و اصالت گلیم را به خوبی حفظ کرده است. رنگ
های گلیم شیرکی پیچ معمولا پخته و متمایل به تیره هستند ( اگرچه امروزه جهت مصارف
تجاری رنگ های دیگری نیز در بافت آن ها به کار می شود). رنگ های طبیعی جهت بافت
گلیم شیرکی پیچ را از مواد زیر تهیه می کنند:

قرمز لاکی(روناس ،
خشخاش، گیلاس و قرمزدانه) رنگ آبی (نیل و پوست بادمجان) رنگ زرد(زعفران، زردچوبه و
پوست انار) رنگ نارنجی (نخ رنگ روناسی را در جوشانده پوست انار می زنند) رنگ سبز
تیره (برگ گردو، زرد+نیل) رنگ قهوه ای(طبیعی، تنباکو، پوست گردو، برگ بنه) رنگ
مشکی(طبیی، پوست گردو). برای دیدن گلیم های سوزنی سیرجان کلیک کنید.

اساتید گلیم بافی

اساتید برجسته گلیم بافی مردمان روستایی و ایل نشین ایرانی هستند.
در ایلات و روستاهای ایران اکثرا زن ها مسئولیت بافت زیر انداز و روانداز ها را بر
عهده داشته اند و بدیهی است این میزان زیبایی در نقوش از ذهن زیبایی زنانی با روح
بزرگ سرچشمه گرفته است. امروزه گلیم ها در بسیاری از کارگاه های فرش و گلیم بافی
بافته می شود؛ که البته صنعتی است که نیاز به حمایت و توجه دارد. گرچه در دنیای
مدرن امروز نیز جای خود را در خانه های ایرانی دارد..

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *