آموزش صنایع دستی

هنر خاتم کاری، یا موزاییک چوب

خاتم کاری

هنر خاتم کاری

پیرامون واژه خاتم

” ترکیبی از چند ضلعی های منظم”، ” هنر آراستن اشیای چوبی به صورت موزاییک کاری”، “كنده كاري يك طرح به وسيله اجزا چوبي و مواد ديگري كه بعداً بر زمينه چوبي نصب مي گردد.” این ها جملاتی هستند که در هر جستجوی که در باب خاتم و خاتم کاری انجام شود توجه بیننده را به خود جلب می کنند.

خاتم کاری

اما چرا به این هنر “خاتم کاری” گفته می شود؟ و چرا “خاتم”؟ در جستجویی که در لغت نامه دهخدا داشتیم به یکی از معانی کلمه خاتم می رسیم که بدین شرح است:” مهر و انگشتری و جز آن که بدان مهر کنند؛ از آلات و لوازم پادشاهان است بفتح تاء و کسر آن و آن را برای زینت در انگشت کنند و بدین جهت خاتم نامیده شده که مکاتیب پادشاهان بدان اختتام می یافته است.”

احتمالا آن خاتم که پادشاهان در دست می کردند از جنس چوب یا استخوان بوده است و نام یا لقب شان با تکه هایی از چوب و استخوان بر آن ها نوشته شده بود که امروزه به آن هنر موزاییک چوب یا خاتم کاری می گویند. – خاتم کاری چیست؟ هنر موزاییک چوب لقبی است که به این هنر داده اند.

 پیشینه خاتم کاری

“در این مورد نیز مانند بسیاری دیگر از صنایع دستی تاریخ مشخصی از زمان ابداع آن موجود نمی باشد. حتی در مورد آن افسانه هایی نیز رواج دارد و آن را معجزه ی حضرت ابراهیم می دانند. خاتم کاری در ایران پیش از اسلام نیز وجود داشته است اما به شکل امروزی آن از زمان ایلخان مغول و به وجود آمدن روابط با کشور های خاور دور در ایران رواج یافت.

خاتم کاری

منبر خاتم کاری شده

هنر خاتم کاری غیر از ایران در کشور هایی مانند هندوستان، سوریه، عراق و فلسطین رواج داشته است. اما آنچه امروزه به عنوان خاتم شناخته می شود همان است که در مراکز فرهنگ ایران نظیر اصفهان و شیراز ساخته می شود. این هنر به مانند بسیاری از هنر های دیگر در دوران صفوی و به سبب حمایت های هنردوستانه ی شاه عباس به اوج رونق خود رسیده بود.

از آن در تزیینات در و پنجره و میز و …. استفاده می کردند. در حال خاضر قدیمی ترین شی ای که با خاتم کاری مزین شده است منبری هزار ساله است که در مسجدجامع عتیق شیراز موجود است.

 کاربرد های خاتم کاری

خاتم کاری در گذشته بیشتر در خانه های اشراف که می توانستند هزینه های این هنر را بپردازند دیده می شد. مثلا برای تزیین قاب های نقاشی، دیوار و پنجره ها. همانگونه که گفته شد قدیمی ترین اثر خاتم کاری بافی مانده مربوط به هزار سال پیش است که آن منبر مسجد عتیق شیراز می باشد.

خاتم کاری

در برخی کار های خاص نیز برای جلوه هرچه بیشتر از خاتم کاری استفاده می شود مانند ماشینی که در تصویر زیر می بینید. این خودرو توسط هنرمندان ایرانی به ویزه شیرازی در امارات طراحی شد و در آن علاوه بر خاتم از الماس و طلا نیز استفاده شده است. برای دیدن پکیج های خاتم کلیلک کنید

به دلیل قیمت نسبتا مناسب خاتم کاری این گونه از هنر ایرانی در بسیاری از خانه های ایرانی یافت می شود و البته پارا از منازل فراتر گذاشته و به عنوان ست های اداری نیز کاربرد داد. مانند قلمدان های اداری . قندان، قاب ، گلدان، صفحه های شطرنج و جعبه ی جواهر از دیگر محصولات رایج در خاتم کاری است.

 اساتید برجسته خاتم کاری

در میان اسامی ای که با خاتم کاری گره خورده اند نام چند تن از اساتید برجسته این رشته یا به اصطلاح قدیمی تر ها ” خاتم پیچ” ها به چشم میخورد. از این میان نام اساتیدی مانند استاد مرحوم عبدالعلی گلریز خاتمی، استاد عباس خاتمی، مرحود مهدی ناطق پور و فرزند ایشان علی ناطق پور به چشم می خورد.

خاتم کاری

استاد علی ناطق پور. در حال کار بر میزگرد خاتم کاری

اساتید خاتم کاری مرغوبیت خاتم کاری را مرهون چند خصوصیت می دانند: از این بین چند شاخصه را نام می- بریم. صاف بودن سطح خاتم کاری شده، متقارن بودن تمام اشکال هندسی، یکنواخت بودن رنگ های بکار برده شده در تمام سطح کار و ظرافت حد اکثری در اشکال هندسی

 خاتم سازی

ساخت خاتم مراحل گوناگونی دارد و فرد خاتم کار باید با ابزار های گوناگون و همچنین فنون نجاری آشنا باشد. در تهیه خاتم مواد اولیه مورد نیاز انواع چوب مانند آبنوس، فوفل، گردو، بقم، عناب، نارنج، کهکم و کبوده و انواع استخوان مانند استخوان و عاج فیل، استخوان شتر و استخوان اسب هستند.

ابزارهایی نظیر مفتول های فلزی، چکش، اره ، رنده، سوهان چسب چوب و سریش نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در تهیه خاتم در ابتدا مواد مورد نیاز مانند انواع چوب و استخوان را در ابعاد بسیار کوچک هندسی می برند و با مفتول های مسی یا آلومینیومی آن ها را کنار همدیگر به شکل های هندسی گوناگون در می آورند.

بعد از سوهان کاری و چسبانیده شدن توسط سریش کنار همدیگر استادکار این اشکال را کنار هم بر سطح مورد نظر می چسباند. خوشبختانه خاتم سازی در ایران رونق خوبی دارد و مورد حمایت مردم و مسئولین می باشد. اما بازار خاتم تقلبی نیز رونق پیدا کرده است و مردم خود باید خاتم اصیل ایرانی را بشناسند.

علی ناطق پور، استاد برجسته خاتم کاری در این زمینه می گوید: ” همه کارهای خاتمی که در میدان نقش جهان می فروشند با چسب تینری است، چون می خواهند تجارت کنند، دلشان نسوخته برای شمای مشتری که نمی توانی هنر اصل را از تقلب تشخیص دهی.

من یک جعبه شطرنج را می فروشم 3 میلیون تومان، اما آنجا می فروشند 500 هزار تومان؛ آن جعبه را یک روزه می چسبانند و من 20 روز، این تکه های ریز را با ظرافت و دقت می چسبانم.”

 

 

 

 

 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *